Ochrona sygnalistów, czyli osób zgłaszających naruszenia prawa, stała się jednym z kluczowych elementów w budowaniu przejrzystości i odpowiedzialności w organizacjach. Dzięki nowej Ustawie z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów, wprowadzone zostały zasady, które mają na celu stworzenie bezpiecznego środowiska dla tych, którzy decydują się ujawnić nieprawidłowości. W artykule przyjrzymy się szczegółowo definicji sygnalisty, jego ochronie, a także obowiązkom, jakie nałożone zostały na przedsiębiorców.
Kim jest sygnalista?
Sygnalista to osoba, która zgłasza lub ujawnia publicznie informacje dotyczące naruszeń prawa, które zdobyła w kontekście pracy lub świadczenia usług. Zgodnie z ustawą, sygnalistą może być nie tylko pracownik etatowy, ale także pracownik tymczasowy, przedsiębiorca, stażysta, wolontariusz, a nawet członek organu osoby prawnej. Kluczowe jest, że informacje zgłaszane przez sygnalistów powinny być oparte na uzasadnionych podstawach, co oznacza, że sygnalista musi mieć powody, by sądzić, że naruszenie miało miejsce.
Dlaczego ochrona sygnalistów jest ważna?
Ochrona sygnalistów ma ogromne znaczenie dla zachowania integralności systemu prawnego i zapewnienia, że wszelkie naruszenia są ujawniane i ścigane. Sygnaliści pełnią kluczową rolę w:
- Zapewnieniu odpowiedzialności: Dzięki zgłoszeniom sygnalistów, firmy mają szansę na identyfikację problemów wewnętrznych i ich rozwiązanie, co może zapobiec dalszym naruszeniom.
- Ochronie społeczeństwa: Informacje ujawnione przez sygnalistów mogą pomóc w ochronie obywateli przed nieetycznymi praktykami, jak korupcja czy nadużycia w obszarze ochrony środowiska.
- Promowaniu kultury uczciwości: Organizacje, które wspierają sygnalistów, budują kulturę przejrzystości i odpowiedzialności, co przekłada się na lepsze wyniki i reputację.
Kiedy sygnalista może liczyć na ochronę?
Ochrona przysługuje sygnaliście w momencie zgłoszenia informacji, pod warunkiem, że miał on uzasadnione podstawy do sądzenia, że zgłaszane informacje są prawdziwe i dotyczą naruszenia prawa. To oznacza, że sygnalista nie może być pociągnięty do odpowiedzialności, jeśli zgłosił naruszenie w dobrej wierze, nawet jeśli okaże się ono nieprawdziwe.
Kto jest zobowiązany do ochrony sygnalistów?
Nowe przepisy nakładają obowiązki ochrony sygnalistów na różnorodne podmioty prawne, w tym:
- Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą.
- Osoby prawne (np. spółki).
- Jednostki organizacyjne, które nie mają osobowości prawnej, ale wykonują działalność gospodarczą.
Z obowiązku wprowadzenia procedur zgłoszeń wewnętrznych zwolnione są jedynie te podmioty, które zatrudniają mniej niż 50 pracowników.
Jak można zgłaszać naruszenia prawa?
Ustawa przewiduje trzy główne procedury zgłaszania naruszeń prawa:
- Procedura wewnętrzna: Sygnalista może zgłaszać naruszenia w ramach procedur przyjętych przez dany podmiot prawny, co jest szczególnie istotne dla firm, które chcą wewnętrznie rozwiązywać problemy.
- Procedura zewnętrzna: Zgłoszenie może być skierowane do Rzecznika Praw Obywatelskich lub innego organu publicznego, co daje sygnaliście możliwość ujawnienia naruszeń na poziomie ogólnokrajowym.
- Ujawnienie publiczne: W wyjątkowych sytuacjach, gdy inne procedury zawodzą, sygnalista ma prawo do ujawnienia informacji publicznie, jednak wymaga to spełnienia dodatkowych warunków.
Zakaz działań odwetowych
Ustawa wprowadza zakaz wszelkich działań odwetowych wobec sygnalistów. Działania takie mogą obejmować:
- Odmowę nawiązania stosunku pracy.
- Wypowiedzenie umowy.
- Negatywne oceny wyników pracy.
Na pracodawcy ciąży ciężar dowodu, że jakiekolwiek działania wobec sygnalisty nie miały na celu odwetu.
Obowiązki przedsiębiorcy w zakresie ochrony sygnalistów
Przedsiębiorcy muszą przyjąć procedury zgłoszeń wewnętrznych, które powinny obejmować:
- Ustanowienie jednostki odpowiedzialnej za przyjmowanie zgłoszeń.
- Możliwości zgłaszania: Sygnalista musi mieć różne opcje zgłaszania naruszeń (np. ustnie, pisemnie).
- Potwierdzenie przyjęcia zgłoszenia w ciągu 7 dni.
- Informacje zwrotne: Sygnalista powinien otrzymać informacje o działaniach podjętych w odpowiedzi na zgłoszenie w określonym czasie.
- Zachowanie poufności: Ochrona tożsamości sygnalisty jest kluczowa, co wymaga od przedsiębiorców wdrożenia odpowiednich zabezpieczeń.
Przygotowanie do wprowadzenia procedur zgłoszeń wewnętrznych
Przedsiębiorcy mają obowiązek skonsultowania projektów procedur zgłoszeń wewnętrznych z organizacjami związkowymi lub przedstawicielami pracowników, co ma na celu zapewnienie, że procedury będą odpowiednie i skuteczne. Warto pamiętać, że wszystkie zgłoszenia powinny być rejestrowane, co umożliwia monitorowanie sytuacji w firmie i działania w kierunku poprawy.
Kary za naruszenia przepisów
Osoby, które utrudniają zgłaszanie naruszeń lub podejmują działania odwetowe, mogą ponieść konsekwencje prawne, w tym grzywny oraz kary pozbawienia wolności. Przedsiębiorcy, którzy nie ustanowią procedur zgłoszeń wewnętrznych, również mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności.
Podsumowanie
Wprowadzenie Ustawy o ochronie sygnalistów stanowi ważny krok w kierunku promowania uczciwości i przejrzystości w organizacjach. Odpowiedzialność za wdrożenie skutecznych procedur spoczywa na przedsiębiorcach, którzy powinni traktować ochronę sygnalistów jako integralną część swojej kultury organizacyjnej. Dzięki temu możliwe będzie stworzenie środowiska, w którym osoby czujące się zagrożone za zgłaszanie nieprawidłowości, będą mogły działać w poczuciu bezpieczeństwa, co w dłuższej perspektywie przyczyni się do lepszego funkcjonowania całego społeczeństwa.